Ero sivun ”Synapsidit” versioiden välillä

[arvioimaton versio][arvioimaton versio]
Poistettu sisältö Lisätty sisältö
Rivi 47:
Varhaisimmat tunnetut synapsidit kuten ''[[Archaeothyris]]'' ja ''[[Clepsydrops]]'' elivät myöhäisellä hiilikaudella. Ne olivat pieniä hyönteissyöjiä. Myös Caseasauriaan kuuluva ''[[Eothyris]]'' oli varhaisten synapsidien kaltainen hyönteissyöjä. Synapsidit olivat ensimmäisiä [[vesikalvolliset|vesikalvollisia]], jotka monimuotoistuivat. Niistä tulikin pian maaekosysteemejä hallitsevia eläimiä hiilikauden. Terapsideihin kuulumattomat synapsidiryhmät eli epävirallisesti "pelykosaurit" olivat yleisiä hiilikauden lopulta keskisen [[permikausi|permikauden]] keskivaiheille asti, jolloin [[terapsidit]] laajalti korvasivat ne. Varhaisemmista synapsideista ainoastaa [[Caseidae]] ja [[Varanopidae]] säilyivät terapsiden hallitsemassa eläimistössä. Nekin kuitenkin katosivat keskisen permikauden ajalla.<ref name="Interrelationships of basal synapsids"/><ref name="Dimetrodon Is Not a Dinosaur: Using Tree Thinking to Understand the Ancient Relatives of Mammals and their Evolution"/><ref name="Tree of Life Web Project Synapsida"/><ref name=" A mixed-age classed ‘pelycosaur’ aggregation from South Africa">[http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/274/1627/2829 A mixed-age classed ‘pelycosaur’ aggregation from South Africa: earliest evidence of parental care in amniotes?] Jennifer Botha-Brink & Sean P Modesto; ''Proceedings B'', 22. marraskuuta 2007 {{en}}</ref><ref name="Autapomorphies of the main clades of synapsids"/>
 
Terapsidit olivat keskisen ja myöhäisen permikauden aikana monimuotoinen ryhmä, johon kuului monenlaisia ja erikokoisia lihan- sekä kasvinsyöjiä. Niiden koko vaihteli rotan kokoisesta ''[[Robertia]]sta'' yli tonnin painoiseen ''[[Moschops]]iin''. Permikauden lopussa sattui suurin tunnettu [[joukkosukupuutto]], [[permikauden joukkotuho]], joka hävitti lähes kaikki eläimet. Vain muutama terapsisuku selvisi permikautta seuranneelle [[triaskausi|triaskaudelle]]. Terapsidit kuitenkin elpyivät nopeasti ja uusia sukuja kuten ''[[Cynognathus]]'' ja ''[[Lystrosaurus]]'' ilmestyi varhaisella triaskaudella. Terapsidit alkoivat kuitenkin hävitä kilpailussa [[Archosauromorpha]]an kuuluville matelijoille kuten kladin [[Pseudosuchia]] edustajille ja varhaisille [[dinosaurukset|dinosauruksille]], jotka korvasivat suuret terapsidit [[keskitriaskausi|keskitriaskaudella]]. Kauden päättänyt [[triaskauden joukkotuho|joukkotuho]] hävitti useimmat säilynet terapsidien kehityslinjat, mutta esim.esimerkiksi [[kynodontit|kynodontteihin]] kuuluvat nisäkkäiden esimuodot selvisivät.<ref name="Dimetrodon Is Not a Dinosaur: Using Tree Thinking to Understand the Ancient Relatives of Mammals and their Evolution"/><ref name="Tree of Life Web Project Synapsida"/><ref name=" A mixed-age classed ‘pelycosaur’ aggregation from South Africa">[http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/274/1627/2829 A mixed-age classed ‘pelycosaur’ aggregation from South Africa: earliest evidence of parental care in amniotes?] Jennifer Botha-Brink & Sean P Modesto; ''Proceedings B'', 22. marraskuuta 2007 {{en}}</ref><ref name="Autapomorphies of the main clades of synapsids"/><ref name="The radiation of cynodonts and the ground plan of mammalian morphological diversity"/><ref name="Calibrating the End-Permian Mass Extinction">[http://adsabs.harvard.edu/abs/2011Sci...334.1367S Calibrating the End-Permian Mass Extinction] {{en}}</ref><ref name="Recovery from the most profound mass extinction of all time">[http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/275/1636/759 Recovery from the most profound mass extinction of all time] ''Proceedings B '' {{en}}</ref><ref name="The last dicynodont: an Australian Cretaceous relict">[http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/270/1518/985.full.pdf The last dicynodont: an Australian Cretaceous relict The last dicynodont: an Australian Cretaceous relict] Tony Thulborn & Susan Turner ''Proceedings B'' {{en}}</ref><ref name="The radiation of cynodonts and the ground plan of mammalian morphological diversity">[http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/280/1769/20131865.abstract The radiation of cynodonts and the ground plan of mammalian morphological diversity] {{en}}</ref>
 
Ensimmäiset varsinaisiksi nisäkkäiksi luetut kynodontit ilmestyivät triaskauden lopulla tai sitä seuranneella [[jurakausi|jurakaudella]]. Ne olivat kuitenkin pienikokoisia [[mesotsooinen maailmankausi|mesotsooisen maailmankauden]] lopulle asti. Viiseiset nisäkkäisiin kuulumattomat terapsidit hävisivät varhaisliitukaudella. Synapsidien uusi valtaannousu nisäkkäinä tapahtui vasta [[kenotsooinen maailmankausi|kenotsooisella maailmankaudella]] [[liitukauden joukkotuho]]n jälkeen. Nisäkkäiden [[kuuloluut]], [[vasaraluu|vasara]] (''malleus'') ja [[alasinluu|alasin]] (''incus''), ovat muuntuneita versioita varhaisempien synapsidien leukanivelessä toimineista luista ''[[os quadratum]]''- ja ''[[os articulare]]''.<ref name="Dimetrodon Is Not a Dinosaur: Using Tree Thinking to Understand the Ancient Relatives of Mammals and their Evolution"/><ref name="The radiation of cynodonts and the ground plan of mammalian morphological diversity">[http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/280/1769/20131865.abstract The radiation of cynodonts and the ground plan of mammalian morphological diversity] {{en}}</ref><ref name="New Studies of Enamel Microstructure in Mesozoic Mammals: A Review of Enamel Prisms as a Mammalian Synapomorphy">[http://www.oeb.harvard.edu/faculty/crompton/pdfs/woodEtAll-Enamel1999.pdf New Studies of Enamel Microstructure in Mesozoic Mammals: A Review of Enamel Prisms as a Mammalian Synapomorphy] C. B. Wood, E. R. Dumont, & A. W. Crompton; ''Journal of Mammalian Evolution'', Vol. 6, 1999 {{en}}</ref><ref name="A new tritylodontid synapsid from Mongolia">[http://www.app.pan.pl/archive/published/app52/app52-263.pdf A new tritylodontid synapsid from Mongolia] {{en}}</ref><ref name="A tritylodont (Tritylodontidae, Synapsida) from the Mesozoic of Yakutia">[http://link.springer.com/article/10.1134/S0012496608020117 A tritylodont (Tritylodontidae, Synapsida) from the Mesozoic of Yakutia] ''Doklady Biological Sciences'' huhtikuu 2008, Volume 419, Issue 1, pp 107-110{{en}}</ref><ref name="EVOLUTIONARY PATTERNS IN THE HISTORY OF PERMO-TRIASSIC AND CENOZOIC SYNAPSID PREDATORS">[http://www.yale.edu/ypmip/predation/Chapter_10.pdf EVOLUTIONARY PATTERNS IN THE HISTORY OF PERMO-TRIASSIC AND CENOZOIC SYNAPSID PREDATORS] Department of Organismic Biology, Ecology and Evolution, University of California, Los Angeles, California 90095-1606, USA; Department of Earth Sciences, University of Bristol, Wills Memorial Building, Queen’s Road, Bristol, BS8 1RJ, England {{en}}</ref><ref name="The Placental Mammal Ancestor and the Post–K-Pg Radiation of Placentals">[http://www.stonybrook.edu/sb/images/features/oleary130208.pdf The Placental Mammal Ancestor and the Post–K-Pg Radiation of Placentals] {{en}}</ref><ref name="The radiation of cynodonts and the ground plan of mammalian morphological diversity"/><ref name="Jaws to ears in the ancestors of mammals"/>